CEZA YARGILAMASINDA MÜSADERE: SUÇLA BAĞLANTILI MALVARLIĞININ HUKUKİ AKIBETİ

CEZA YARGILAMASINDA MÜSADERE: SUÇLA BAĞLANTILI MALVARLIĞININ HUKUKİ AKIBETİ

Ceza hukukunun temel işlevlerinden biri, yalnızca failin cezalandırılması değil, aynı zamanda suçun maddi izlerinin de ortadan kaldırılmasıdır. Suçla bağlantılı eşyaların ya da maddi getirilerin ortadan kaldırılması ihtiyacı, “müsadere” adı verilen kurumsal yapı aracılığıyla çözülmektedir. Bu uygulama, kamu güvenliği ve hukukun üstünlüğü açısından büyük önem taşır.

1. Müsadere Ne Anlama Gelir?

Müsadere, suça doğrudan veya dolaylı şekilde karışmış belirli eşyaların ya da kazançların devlet lehine el konulması işlemidir. Bu işlem, suçla mücadelede caydırıcı bir rol oynar; çünkü suçtan doğan kazancın faile fayda sağlamasına izin verilmemektedir.

Türk hukuk sisteminde, herkesin malvarlığının toptan devlete geçirilmesi mümkün değildir. Bu uygulama “genel müsadere” olarak adlandırılır ve Anayasa m.38 ile yasaklanmıştır. Uygulamada geçerli olan sistem ise özel müsaderedir. Bu çerçevede sadece suça konu olan ya da suçun işlenmesine katkı sağlayan belirli malvarlığı unsurlarına el konulabilir.

‘(Değişik onuncu fıkra: 7/5/2004-5170/5 md.) Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.’

2. Müsaderenin Türleri Nelerdir?

Türk Ceza Kanunu iki temel müsadere türü öngörmektedir:

a) Eşya Müsaderesi

Suçun işlenmesinde kullanılan veya suç nedeniyle ortaya çıkan somut nesneler için uygulanan müsadere türüdür. Örneğin, bir uyuşturucu taşıma suçunda kullanılan taşıt, bu kapsamda değerlendirilir.

b) Kazanç Müsaderesi

Suç yoluyla doğrudan veya dolaylı biçimde elde edilen maddi yararlara yöneliktir. Bu kazanç paraya ilişkin olabileceği gibi, bir taşınmaz veya başka bir ekonomik değer de olabilir.

3. Hukuki Konum: Ceza mı, Tedbir mi?

Müsadere, ceza kavramından farklı olarak “güvenlik tedbiri” niteliği taşır. Ceza failin kusurluluğu esas alınarak verilirken, güvenlik tedbirleri daha çok fiilin toplum açısından oluşturduğu riskleri gidermeye yöneliktir. Müsadere bu nedenle:

• Bir mahkumiyet kararına bağlı olarak uygulanmaz. Hatta sanık suçtan beraat etmiş olsa dahi, suçla ilgisi ispatlanan malvarlığına el konulabilir.

• Uygulanmadığı durumlarda sanığın lehine kazanılmış hak oluşmaz; mahkeme sonradan bu konuda yeniden karar verebilir.

4. Uygulama Kriterleri

4.1.Eşya Müsaderesi İçin Gerekli Koşullar:

1. Malın suçla ilişkili olması: Mal, suçun işlenmesinde kullanılmış, ona tahsis edilmiş ya da suçtan doğmuş olmalıdır.

2. İyiniyetli üçüncü kişiye ait olmaması: Eğer eşya suçla ilgisiz bir kişinin mülkiyetinde ise ve bu kişi suçtan haberdar değilse, müsadere mümkün değildir.

3. Kasten işlenen suçlar için geçerli olması: Taksirle (dikkatsizlikle) işlenen suçlar bu kapsamda değerlendirilmez.

4. Orantılılık gereği: El konulacak eşyanın değeri ile işlenen suçun ağırlığı arasında adil bir denge olmalıdır. Aksi takdirde mülkiyet hakkına orantısız müdahale söz konusu olur.

5. Eşyaya ulaşılamazsa bedelinin alınması: Mal yok edilmişse veya devredilmişse, onun parasal karşılığına el konulur.

6. Yasak eşya istisnası: Bazı eşyalar, suçta kullanılmasalar bile yasal olarak bulundurulmaları yasak olduğundan doğrudan müsadere edilebilir. Örneğin, esrar.

4.2.Kazanç Müsaderesi Kapsamı:

• Suçtan doğrudan elde edilen ekonomik menfaatler,

• Suçun işlenmesini kolaylaştıran maddi imkanlar,

• Bu kazançların dönüştürülmesiyle elde edilen yeni ekonomik değerler.

Bu mallar üçüncü bir kişiye devredilmişse, söz konusu kişinin iyi niyeti varsa müsadere uygulanamaz. Aksi halde, el koyma işlemi genişletilerek devam ettirilir.

5. Özel Durumlar ve İlgili Mevzuat

Bazı özel kanunlar da müsadere konusunu düzenlemektedir:

• Kabahatler Kanunu (m.18): Kabahate konu olan mallar da müsadereye konu edilebilir.

• Orman Kanunu: Orman ürünlerinin yasa dışı taşınması durumunda taşıma araçları ve ürünler müsadere edilir. Ancak burada da iyi niyetli üçüncü kişilerin hakları korunur.

• Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu (m.13): Kaçak malların taşınmasında özel tertibat, miktar veya tehlike kriterleri varsa taşıma araçları da müsadere edilebilir.

(1) Bu Kanunda tanımlanan suçlarla ilgili olarak 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun eşya ve kazanç müsaderesine ilişkin hükümleri uygulanır. Ancak kaçak eşya taşımasında bilerek kullanılan veya kullanılmaya teşebbüs edilen her türlü taşıma aracının müsadere edilebilmesi için aşağıdaki koşullardan birinin gerçekleşmesi gerekir:
a) Kaçak eşyanın, suçun işlenmesini kolaylaştıracak veya fiilin ortaya çıkmasını engelleyecek şekilde özel olarak hazırlanmış gizli tertibat içerisinde saklanmış veya taşınmış olması.
b) Kaçak eşyanın, taşıma aracı yüküne göre miktar veya hacim bakımından tamamını veya ağırlıklı bölümünü oluşturması veya naklinin, bu aracın kullanılmasını gerekli kılması.
c) Taşıma aracındaki kaçak eşyanın, Türkiye'ye girmesi veya Türkiye'den çıkması yasak veya toplum veya çevre sağlığı açısından zararlı maddelerden olması.
(2) Etkin pişmanlık nedeniyle fail hakkında cezaya hükmolunmaması veya kamu davasının düşmesine karar verilmesi, sadece suç konusu eşya ile ilgili olarak müsadere hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil etmez.

6. Usul Hükümleri

• Müsadere kararları, çoğunlukla ceza davası kapsamında verilir. Ancak bu konuda karar verilmemişse, Cumhuriyet savcısı veya ilgililer ayrı başvuru yapabilir.

• CMK’ya göre, eşya üzerindeki hak iddiaları olanlar duruşmaya çağrılır ve savunma hakları korunur.

• Suç oluşturmayan ama müsadereye konu olabilecek mallar için sulh ceza hakimliği devreye girer.

• Müsadere kararlarının infazı, kararın kesinleşmesini takip eden 20 yıl içinde gerçekleştirilmelidir.